Tweehonderd jaar Burgerlijke Stand

De registratie door de overheid van geboorten, huwelijken en overlijdens onder de noemer burgerlijke stand is in 1811 in onze contreien ingevoerd. Eigenlijk is het pas in 1811, want de kerken noteerden de dopen, huwelijken en overlijdens of begravingen al vanaf het einde van de 16de eeuw. En de burgerlijke overheid deed dat ook al voor 1811 voor de huwelijken.

We maakten deel uit van het Franse keizerrijk onder Napoleon. In het DAS-gebied was destijds geen sprake van drie maar van vijf gemeenten: Deurne & Liessel, Vlierden, Asten, Someren en Lierop.

Oude registers van de Burgerlijke Stand.

Voor elke gemeente en naar gelang hun grootte was in Den Bosch eind december 1810 een officieel register in orde gemaakt, waarin vanaf 1 januari 1811 de ambtenaar van de burgerlijke stand de geboorten, huwelijken en overlijdens kon inschrijven. Zo kreeg Deurne, qua inwonertal de grootste van de vijf, het dikste register: 160 bladzijden kwaliteitspapier met op elk blad het zegel van het franse keizerrijk gedrukt. Someren en Asten kregen registers met respectievelijk 148 en 130 bladzijden en de kleintjes Lierop en Vlierden respectievelijk 54 en 36 bladzijden. Elke akte moest in de eerste jaren geheel met de hand worden uitgeschreven. Dat veranderde in 1813, toen er voor de in elke akte terugkerende formuleringen een gedrukt formulier werd gebruikt. Tot begin 1814 is de taal het Frans en ook de persoonsnamen zijn dan verfranst. In sommige gemeenten kom je naast de Franstalige akte ook de Nederlandtalige akte tegen. En een enkele keer is de ambtenaar van de burgerlijke stand “vergeten” de Franstalige akten in te schrijven.

Wie van de ambtenaren van de burgerlijke stand – meestal de burgemeester – uit de DAS-gemeenten moest in 1811 het eerst de pen ter hand nemen in zijn nieuwe functie? Dat was ‘Pierre Jean’ Coolen, de ‘maire’ van Asten. Hij moest al op de eerste dag van 1811 naar het raadhuis, want daar toonde Piet Hazen zijn pas geboren zoon aan de burgemeester. Op 1 januari was Piets vrouw ‘Francoise Willebrod’ Berkers bevallen van hun zoon Willibrord. Getuigen van de aangifte waren ‘Jean’ Berkvens, die ondertekent met gewoon Jan Berkvens, en ‘Antoine’ Hoeben, die ondertekent met een kruisje, omdat hij niet kan schrijven. Vier dagen later kon in Asten de tweede akte worden ingeschreven.

Op 2 januari 1811 moet de ambtenaar van de burgerlijke stand van Vlierden voor het eerst in die functie aan het werk. Het is niet de burgemeester van Vlierden, Piet Fransen, maar diens adjunct Mathieu van Bommel. Fransen komt zelf namelijk aangifte doen, samen met Hendrik van Heugten. En wel van het overlijden van de 88-jarige Engeline Vervoordeldonk. Zoals in een kleine gemeente te verwachten is, hoeft de Vlierdense ambtenaar - nu wel Fransen – pas 30 januari het register weer open te slaan.

Op 3 januari schrijven de ‘maires’ van Deurne & Liessel en Someren hun eerst akte in. Voor die van Deurne & Liessel, Jan Willem van de Mortel, is het een makkie bij deze geboorteakte. De ambtenaar van de burgerlijk stand wordt geacht geen fouten in de akten te maken; de eens genoteerde namen in de burgerlijke stand blijven altijd die eerste schrijfwijze houden. In de Deurnese akte zijn alle familienamen dezelfde, namelijk Van de Mortel. De vader, die aangifte doet van de geboorte van zijn zoon, is Toon van de Mortel, de moeder is Henriette van de Mortel, de getuigen zijn Jan en Arnoldus van de Mortel. En de ambtenaar zelf is, zoals al gemeld, ook een Van de Mortel.

Martinus van Dremmen, de burgemeester van Someren, registreert diezelfde dag de geboorte van Louis, de zoon van Mathias Canters en Aldegonde van de Ven. Getuigen hierbij zijn de 38-jarige Jan van Diepen en de 60-jarige Jan Meeuwis.

De eerste akte in het burgerlijkestandsregister van Lierop is van 13 januari 1811. Die dag gaan Willem van den Nieuwenhuyzen (37 jaar) en Margot Coolen (29 jaar) in ondertrouw voor burgemeester Theodorus Hermans.  Willem is de zoon van Hendrik van den Nieuwenhuyzen en Johanna Kusters. Margot is de dochter van Joost Coolen, die in Asten woont, en van de overleden Johanna Maria Martinus Willems. Twee weken later is de werkelijke trouwdag en dan maakt Hermans wederom een akte op.
Na deze eerste akten worden er in de DAS-gemeenten nog tienduizenden ingeschreven en het gaat nog elke dag door. De geboorteregisters ouder dan 100 jaar, de huwelijksregisters ouder dan 75 jaar en de overlijdensregisters ouder dan 50 jaar worden niet op de gemeentehuizen bewaard, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. Inmiddels zijn 600.000 akten van de burgerlijke staat in hun originele vorm op internet geplaatst, zodat u ze via uw eigen computer kunt inzien.