Stemvee … of de prijs voor democratie?

Plots waren ze inwoner van de Bataafsche Republiek en voor het bestuur daarvan mochten de mannen van 20 jaar en ouder stemmen. Een medezeggenschap die ze eerder nog niet gehad hadden, maar nu vanuit vrijheid, gelijkheid en broederschap voor de hand lag. Net zoals nu nog gebeurt, werden er in elke plaats stemregisters aangelegd. De nieuwe voormannen zagen het als hun plicht om alle burgerbroeders enthousiast te maken om zich te laten opnemen in het stemregister. Ze moesten dan hun naam, toenaam en ouderdom opgeven. Maar …, ze moesten ook een verklaring afleggen. Deed een stemgerechtigde dat niet, dan stond hij in de jonge democratie buitenspel. Die verklaring loog er niet om. Ze begon met ‘Ik houd het Bataafsche volk voor een vrij en onafhankelijk volk en beloof aan het selve trouw’, waarin de beginselen van vrijheid, gelijkheid en broederschap tot uiting komen. Dat was echter niet zo in het vervolg van de verklaring. Die was politiek en discriminerend geladen. Kostte het in Frankrijk door de Revolutie velen van de elite letterlijk de kop, in Deurne, Asten, Someren, Vlierden en Lierop rolde er geen adellijk hoofd in de guillotinemand. Onze voorouders moesten echter wel verklaren dat ze aan die lieden en hun eeuwenlange overheersing een bloedhekel hadden: ‘Ik verklaar mijnen onveranderlijken afkeer van het stadhouderlijk bestuur, het foederalisme, de aristocratie en regeeringsloosheid’.

Ze meldden zich (bijna) allemaal. Enkel in het Vlierdens archief bevindt zich een lijstje van elf mannen die niet in het openbaar stemregister zijn opgenomen; uit overtuiging, onwetendheid of, omdat ze op dat moment niet in Vlierden waren? Onder hen is bijvoorbeeld J.X.J. de Maurissens, lokale adel, die later wel in het stemregister voorkomt en zich verkiesbaar stelt. Zo groot was de afkeer van de aristocratie dus niet en men zal zich in de dorpen niet zo druk gemaakt hebben om het stadhouderlijk bestuur. Bij gebrek aan onze moderne communicatiemiddelen stond men daar erg ver vanaf en had men er geen weet van. Toch bonden de mannen zich massaal aan de verklaring. Vanuit het gegeven dat dat op dat moment zo hoorde, kunnen ze bestempeld worden als stemvee. Maar in wezen kozen ze door die opgelegde verklaring voor zichzelf, hun democratische vrijheid; de basis waarop we ook op 7 maart hebben kunnen kiezen.

De stemregisters geven buiten die belangrijke politieke daad nog andere interessante informatie. Bij de meeste namen staat de leeftijd vermeld. De burgerlijke stand en bevolkingsregisters bestonden toen nog niet, maar geïnteresseerden in hun stamboom kunnen door die leeftijden volop aanknopingspunten vinden. Ook kun je er uit afleiden hoe de opbouw in het dorp was. Deurne was in 1798 verdeeld in vier districten met een zogenaamde grondvergadering voor de kiezers. ‘De grondvergadering van de school’ met 110 mannen uit ‘Meulenhof, Wasberg, Haageind en Vloeyeind’; ‘de grondvergadering van de kerk’ met 158 mannen van het ‘Kerkeind en ’t Dorp’; ‘de grondvergadering van de Zwaan’ met 147 mannen van ‘’Zijlberg, Breemortel en Vrekweyk’; en tenslotte ‘de grondvergadering van Lieszel’ met ook 147 mannen. Van de 562 ingeschreven mannen zijn er zes van 80 en ouder, waarvan Jan Welten met zijn 85 de kroon spant. Hij woonde in het gebied van ‘de Zwaan’ en had het gezelschap van twee andere sterken: Antony Manders (82) en Hendrik Meulendijks (80). In Liessel is Evert Jan Paulus Meelis met zijn 80 jaar de oudste. Opvallend is dat in het gebied van ‘de kerk’ geen enkele man de 80 haalt in 1798, terwijl in het stemdistrict van ‘de school’ Jan Nuijts en Gerit Marselien beiden 80 zijn. In Someren werden grondvergaderingen gehouden in de kerk, de school en ín ’t huys van Jan Joost Verbernen’ en ‘in ’t huys van de kinderen Peter Leenen’. Francis Jan van Horrik is met zijn 88 jaren de oudste inwoner van Someren. Maar de alleroudste woonde in Vlierden. Bij de handtekening van Paulus Conincx staat de leeftijd van 92 jaar; bijna een eeuw geleefd in verfoeilijk stadhouderlijk bestuur.