Wapen Waalre

Geschiedenis van het wapen
De vier achtereenvolgens gebruikte schependomszegels vertonen alle de beeltenis van de Heilige Willebrord. Het oudste vertoont een bisschop, zonder mijter, met kromstaf in de linker- en een boek op zijn uitgestrekte rechterhand (1343-1351). Een tweede identiek zegel vertoont heraldisch links van het heiligenbeeld een klein niet nader te definiëren wapenschildje (1409-1413). Het derde zegel vertoont een voor heesters geplaatste en gemijterde bisschop met een kromstaf, rustend in zijn linkerarm en -hand. Met zijn rechterhand houdt hij het heraldisch rechts van hem geplaatste wapen Cuijk vast [“in goud twee dwarsbalken van keel, zoomsgewijs vergezeld van acht merletten van hetzelfde, staande drie, twee en drie”] (1426-1574, 1779). Het laatste zegel geeft een identieke voorstelling, doch daar is het Cuijk-wapen vervangen door dat van Van der Clusen [zie onder Aalst], met een hartschild waarin een jachthoorn is opgenomen (1609-1805). In 1815 gaf de burgemeester aan dat het gebruikelijke dorpswapen de beeltenis van Sint-Willebrord was en zond een lakzegel aan de gouverneur der provincie. Conform werd op 16 juli 1817 een wapen door de Hoge Raad van Adel bevestigd: "Zijnde een gevierendeeld schild [het eerste en] vierde van Lazuur beladen met drie Burgten [staande tw]ee en een, het tweede en derde van Lazuur beladen met dr[ie zes]puntige sterren, staande twee en een, en coeur een schild van goud, ac[hter] het schild de tak eens booms, en vastgehouden door St. Will[ebror]dus, alles van goud.-" De kleuren zijn de rijkskleuren. De omschrijving zegt niet dat het heiligenbeeld opzij van het schild op een "grond" staat en het schild met zijn rechterhand vasthoudt. De tekening vertoont een streepkruis en het hartschild is beladen met een rode leeuw.

Het gemeentebestuur verzuimde in 1923 het oude wapen te laten bevestigen c.q. een nieuw te laten verlenen, waardoor het tot 1942 officieel geen wapen heeft gevoerd. In feite nog als gevolg van de samenvoeging werd het gemeentebestuur einde 1940 benaderd door uitgeverij "De Branding" te De Bilt, die wees op het ontbreken van een wapen van de nieuwe gemeente en aanbood een ontwerp te maken. Dit kwam er en werd voorgelegd aan rijksarchivaris J. Smit. Het uiteindelijke ontwerp werd door de gemeenteraad goedgekeurd (14 januari 1941). Het voorstel betrof een wapenschild met de beeltenis van de Heilige Willebrord, die werd vergezeld van de wapenschilden van Aalst en Waalre. Dat ontwerp werd door de Hoge Raad van Adel verworpen onder mededeling dat er een meer "passend" wapen zou worden verleend. Zonder verdere ruggespraak met het gemeentebestuur volgde toen het besluit van de waarnemend secretaris-generaal van het departement van Algemene Zaken van 8 juli 1942 nr. 398, waarbij aan de gemeente een nieuw wapen werd verleend: "in goud een dwarsbalk van keel, beladen met drie merletten van zilver, van boven vergezeld van eenen posthoorn van keel, beslagen van zilver en van onderen eene lelie van keel met afgesneden voet. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen." De dwarsbalk en de merlet zijn uit het wapen Van Cuijk, de horen uit het wapen Van Horne en de voetloze lelie uit het wapen Van Rotselaar. Het geheel was een willekeurige greep uit de wapens van de families, die de heerlijkheid hadden bezeten. Alhoewel een fraai wapen was geconstrueerd, was het gemeentebestuur met deze gang van zaken niet tevreden en protesteerde. Het mocht niet baten. Toen begin 50er jaren Valkenswaard succes had met het "herstel" van het oude wapen, was dit voor Waalre reden eveneens een nieuwe poging te doen. Contact met de Hoge Raad van Adel leerde echter dat aan wapenwijziging niet kon worden gedacht. Wel was men bereid de beeltenis van de Heilige Willebrord als schildhouder te accepteren. Bij Koninklijk Besluit van 30 januari 1960 nr. 21 verdween de kroon en werd het patroonheiligenbeeld als schildhouder toegevoegd. De tekenaar verzuimde het heiligenbeeld een voetstuk te geven, iets wat het gemeentebestuur zelf in de praktijk wel doet.

Wapen
Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 24008 (1817).
Foto wapen (1817) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Zegelkaarten, doos 2.
Jan Melssen, ‘Over wapens en zegels: Waalre’, Kroniek van de Kempen 7 (1987) [Hapert, 1989] 86-88.
Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996].

Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 24046 (1942).
Foto wapen (1942) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Atlantisnr. 10153.
Foto wapen (1960) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Atlantisnr. 10152.